Didaktik Åžiir Nedir

Didaktik Åžiir Nedir
Didaktik Şiir belli bir düşünceyi aşılamak veya belli bir konuda öğüt, bilgi vermek, bir ahlak dersi çıkarmak amacıyla öğretici nitelikte yazılan, duygu yönü az olan şiir türüdür. Kısaca öğretici şiirdir. Yusuf Has Hacip’in Kutadgu Bilig, Aşık Paşa’nın Garibname, Nabi’nin Hayriye bu türün ünlü örnekleridir. Tanzimat’tan sonraki Türk Edebiyatında Ziya Paşa’nın Terkib-i Bend; Tevfik Fikret’in Haluk’un Defteri ve Şermin; Mehmet Akif’in Süleymaniye Kürsüsünde, Asım adlı eserleri de bu tarzda yazılmış ünlü eserler. Fabl türündeki eserler de örnek olarak gösterilebilir.

Örnek-1
KARGA Ä°LE TÄ°LKÄ°
Bir dala konmuştu karga cenapları;
Ağzında bir parça peynir vardı.
Sayın tilki kokuyu almış olmalı;
Ona nağme yapmaya başladı:
"Ooooo! Karga cenapları, merhaba!
"Ne kadar güzelsiniz; ne kadar şirinsiniz
"Gözüm kör olsun yalanım varsa
"Tüyleriniz gibiyse sesiniz
"Sultanı sayılırsınız bütün bu ormanın."
Keyfinden aklı başından gitti bay karganın;
Göstermek için güzel sesini
Açınca ağzını düşürdü nevâlesini.
Tilki kapıp onu dedi ki: "Efendiciğim,
Size küçük bir ders vereceğim;
Alıklar olmasa iş kalmaz açık gözlere;
Böyle bir ders de değer sanırım bir peynire"
Karga şaşkın, mahcup biraz da geç ama,
Yemin etti gayrı faka basmayacağına. (Çev: Orhan Veli)

Örnek-2
Şunlar ki çoktur malları
Gör nice oldu halleri
Sonucu bir gömlek imiş
Anında yoktur yenleri ( Yunus EMRE )

DİDAKTİK ŞİİR
Bilim, sanat, felsefe, ahlak, din... gibi alan­larda yazılan ve birtakım kuralları, ilkeleri öğret­meyi amaçlayan şiirlere didaktik şiir denir. Eski çağlarda ozanların eğitici, öğretici bir kişi olduğu kabul ediliyordu. Eski Yunan edebiyatında Hesiodos bu türün ilkörneklerini veren kişidir. Hesiodos, "İşler ve Günler" adlı eserinde ahlâk, tarım ve gemicilik üzerine bilgiler vermiştir.

Türk edebiyatında da didaktik şiire örnek olabilecek birçok eser vardır. Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig, Âşık Paşa'nın Türklere tasavvufu öğretmek için yazdığı Garipnâme'si, Nabi'nin oğ­luna devrin yaşayış ve geleneklerini, İslam ahlakı­nı öğretmek için yazdığı Hayriyye adlı mesnevisi didaktik eser örnekleridir. Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatında da Ziya Paşa, Tevfik Fikret, Mehmet Âkif gibi sanatçılar bu yolda önemli eserler vermişlerdir.

UYARI:
Didaktik şiir akla seslenen bir tür olduğu için bi­lim, sanat, ahlâk ... kurallarını öğretme dışında, duyguya değil akla dayanan başka şiir dallarını da içine alır. Bu bağlamda "satirik şiir" olarak da bilinen hiciv I yergi şiirleri de didaktik şiir sayılır. Yine fabl, manzum öykü ve manzum mektup türleri didaktik şiir kapsamındadır.

Didaktik Şiir Örnekleri:
Ä°ki sapan yap kendine evinde
Biri parçasız olsun, biri parçalı
Biri kırılırsa ötekine koşarsın öküzleri
Dingil için defne ve karaağaç iyidir,
En az onlar kurtlanır.

Güçlü bir çift öküz bul dokuz yaşlarında
Bu yaş, öküzlerin delikanlılık çağıdır
İşe en elverişli oldukları çağ
Çift sürerken kavgaya tutuşmaz
Sapanı kırıp işi yarım bırakmazlar
(Hesiodos, "İşler ve Günler"den)

Şunlar ki çoktur malları
Gör nice oldu halleri
Sonucu bir gömlek imiş
Anın da yoktur yenleri
(Yunus EMRE)

Güzel dil Türkçe bize
BaÅŸka dil gece bize
İstanbul konuşması
En sâf, en ince bize
Yeni sözler gerekse
Bunda da uy herkese
Halkın söz yaratmada
Yollarını benimse
(Ziya GÖKALP)

Âtiyi karanlık görerek azmi bırakmak...
Bilmem ki ölüm var mıdır ondan daha alçak!
Ey dipdiri meyyit: "İki el bir baş içindir."
Davransana eller de senin, baÅŸ da senindir.
Ye's öyle bataktır ki düşersin, boğulursun
Ümide sarıl sımsıkı, seyret ne olursun!
(M. Âkif ERSOY)